Το Άγιον Όρος στην κουζίνα μας την περίοδο της Σαρακοστής

Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι μια εξαιρετική ευκαιρία, πέρα από την πνευματική ένωση με τον Κύριο, να έρθουμε σε επαφή μέσω της Νηστείας των 40 ημερών  και να γνωρίσουμε σε βάθος τη μοναδική διατροφή που έχουν υιοθετήσει οι Αγιορείτες μοναχοί ανά τους αιώνες. 

 Η πιο σημαντική περίοδος νηστείας στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο των Ορθοδόξων Χριστιανών, η παλαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα, αποτελεί όντως την ιδανική περίοδο για να υιοθετήσουμε τα διατροφικά μοντέλα των Αγίων Πατέρων της Ορθοδοξίας και να εισαγάγουμε στην καθημερινότητά μας απλές τροφές της ελληνικής Γης που θα μας βοηθήσουν στην εναρμόνιση του σώματός μας με την πνευματική μας ενατένιση και τον αναστοχασμό. Η ελληνική Φύση μας παρέχει τα πάντα: Λαχανικά εποχής, αλλά και κατεψυγμένα, όσπρια μεγάλης θρεπτικής αξίας, φρούτα της Άνοιξης, ρύζι, ταχίνι, μέλι, όλα όσα χρειάζεται ο οργανισμός μας για να ανακάμψει, χωρίς να στερείται τίποτα από αυτά που προσφέρει η κρεατοφαγία και η ψαροφαγία. 

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που διακεκριμένοι επιστήμονες από όλον τον κόσμο, μελετούν τη μοναστηριακή διατροφή και προτείνουν συνταγές και υλικά που εμπεριέχονται στη μεσογειακή διατροφή και είναι συνώνυμα με τη βιολογική δίαιτα, την υγιεινή και πράσινη διατροφή ακόμη και με τη χορτοφαγία. Ιατροί και διατροφολόγοι αποφαίνονται για τα αναρίθμητα οφέλη της για την ανθρώπινη υγεία έχοντας αποδείξει ότι διαθέτει  αντιγηραντικές και αντικαρκινικές ιδιότητες, προστατεύει από την οστεοπόρωση ενώ συμβάλλει στην καλύτερη δυνατή ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και του σακχάρου ενώ  μειώνει εντυπωσιακά τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων και της χοληστερίνης στο αίμα. Παράλληλα ευνοεί την καλή λειτουργία του εντέρου και φυσικά προσφέρει ευεξία και ψυχοσωματική ισορροπία με όλα τα παραπάνω να οδηγούν και να διασφαλίζουν  μακροζωία. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι περισσότεροι μοναχοί αφήνουν τα εγκόσμια  αφότου έχουν συμπληρώσει τα 85 ως και 95 έτη και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ζουν μέχρι τα 100 ή και περισσότερο.

Η «ευλογημένη κουζίνα»

Η μοναστηριακή κουζίνα είναι ευλογημένη καθώς οι μοναχοί που ζουν στο Άγιο Όρος ακολουθούν την ιερή παράδοση αιώνων ακολουθώντας συνταγές που έχουν καλά φυλαγμένες στα σεντούκια των μοναστηριών, δημιουργώντας υγιεινά, λιτά αλλά πολύ νόστιμα και γευστικά γεύματα, που θα ζήλευαν ακόμη και πιο διακεκριμένοι σεφ του κόσμου.

Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν για την παρασκευή των συνταγών τους προέρχονται από τα κτήματα, τους αγρούς και τα περιβόλια που καλλιεργούν στον περίβολο των μονών. Γιατί οι μοναχοί είναι συγχρόνως και κηπουροί, αγρότες, ψαράδες και φυσικά μάγειροι. Σχεδόν όλα τα συστατικά που χρησιμοποιούν στις συνταγές τους τα έχουν καλλιεργήσει ή συλλέξει με τα χέρια τους. Η μοναστηριακή κουζίνα ακολουθεί τους κύκλους των εποχών στα υλικά που χρησιμοποιεί. Ξεχωρίζει για την απλότητα και τη γνησιότητα των γεύσεών της αλλά και για την καλαισθησία, την οικονομία και την αυτάρκειά της, στοιχεία που την καθιστούν παράδειγμα για να την υιοθετήσουν και οι λαϊκοί. 

Δεν αρκούν τα αγνά υλικά, χρειάζεται και ειδική ιεροτελεστία

Το φαγητό για τους μοναχούς έχει τη δική του ιεροτελεστία, τους δικούς του κανόνες. Δεν αρκεί λοιπόν η καλλιέργεια, το μαγείρεμα και το φαγητό καθαυτό αλλά η όλη διαδικασία συνοδεύεται από λειτουργικό. Στα μοναστήρια οι μοναχοί αλλά και οι επισκέπτες τρώνε σε δύο βάρδιες, την πρωινή και τη βραδινή, δύο πολύ λιτά γεύματα διάρκειας περίπου 20 λεπτών το καθένα. Κατά τη διάρκεια του γεύματος επικρατεί απόλυτη ηρεμία, οι μοναχοί συγκεντρώνονται στο φαγητό τους ευλογώντας και ευχαριστώντας τον Κύριο την ίδια ώρα που ένας μοναχός διαβάζει αποσπάσματα από το Γεροντικό και άλλα πατερικά κείμενα. Έτσι, η μοναστηριακή κουζίνα προσφέρει τροφή τόσο για το σώμα όσο και για το πνεύμα.

Τα συστατικά και ο άρτος ο επιούσιος

Η νηστεία της Σαρακοστής είναι φτωχή σε κορεσμένα ζωικά λίπη και πλούσια σε βιταμίνες, φυλλικό οξύ, ιχνοστοιχεία, αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες, χάρη στα άφθονα λαχανικά και φρούτα που καταναλώνουν οι μοναχοί κατά τη διάρκειά της. Τα όσπρια αποτελούν το “κρέας” της νηστείας. Παρέχουν στους μοναχούς τους σύνθετους υδατάνθρακες και τις φυτικές πρωτεΐνες που χρειάζονται. Ειδικά αν συνδυαστούν σωστά, με δημητριακά, δίνουν πρωτεΐνες ισάξιες του κρέατος. Στη βάση της μοναστηριακής διατροφής βρίσκεται το ψωμί, ο άρτος ο επιούσιος, το οποίο ζυμώνουν οι ίδιοι οι μοναχοί. Εκτός από σύνθετους υδατάνθρακες οι οποίοι είναι βασική πηγή ενέργειας για τον ανθρώπινο οργανισμό, το ψωμί περιέχει φυτικές ίνες και βιταμίνες Β και Ε.

Οι συνταγές που περιλαμβάνει η μαγειρική του Αγίου Όρους για την περίοδο της Σαρακοστής αφορούν μια σειρά από φαγητά (αλάδωτα) αλλά οι λαϊκοί μπορούν να ακολουθήσουν τις πιο λαδερές εκδόσεις στα μαγειρευτά, τα  όσπρια και τις σούπες. Ειδικά το τελευταίο αποτελεί το ιδανικό φαγητό για να αρχίσει το στομάχι να δέχεται ομαλά τις αρτύσιμες τροφές. Δύο πολύ διαδεδομένες συνταγές είναι το μπριάμ και οι πατάτες γιαχνί.

Κολοκυθάκια με πατάτες στον φούρνο (μπριάμ)

Υλικά (για 6 μερίδες)

Μισό κιλό κολοκυθάκια

1 κιλό πατάτες

5 έως 6 σκελίδες σκόρδου

200 γραμμάρια λάδι

Αλάτι

4 έως 5 φρέσκιες ντομάτες

1 ματσάκι μαϊδανός

Μαυροπίπερο, κύμινο, κόκκινο γλυκοπίπερο

Καθαρίζουμε και πλένουμε τα κολοκυθάκια και τις πατάτες και κατόπιν τα κόβουμε σε φέτες. Καθαρίζουμε και κόβουμε σε φέτες τα σκόρδα. Επίσης πλένουμε και πολτοποιούμε τις ντομάτες (στο μπλέντερ). Ανάβουμε τον φούρνο μας στους 250ο βαθμούς.

Βάζουμε στο ταψί του φούρνου τα κολοκυθάκια και τις πατάτες και στη συνέχεια ρίχνουμε τις φέτες του σκόρδου, τις αλεσμένες ντομάτες, το λάδι, το αλάτι και όλα τα μπαχαρικά. Τα ανακατεύουμε καλά και από πάνω ρίχνουμε τον ψιλοκομμένο μαϊδανό. Όπως είναι πολύχρωμο και στολισμένο το ταψί μας, το ρίχνουμε στον φούρνο.

Ύστερα από είκοσι λεπτά, χαμηλώνουμε τη φωτιά στους 200ο βαθμούς και έπειτα από είκοσι λεπτά στους 180ο βαθμούς.

Όταν περάσει περίπου μισή ώρα, το φαγητό μας είναι ήδη έτοιμο. Προσέξτε, όμως, διότι πρέπει να κρυώσει κάπως πριν από το σερβίρισμα, διότι ως γνωστόν οι πατάτες και τα κολοκυθάκια αργούν να κρυώσουν.

Πατάτες γιαχνί

(το φαγητό μπορεί να γίνει και αλάδωτο)

Υλικά (για 6 μερίδες)

1 κιλό πατάτες

3 ξερά κρεμμύδια

4 σκελίδες σκόρδο

180 γραμμάρια λάδι

αλάτι και ρίγανη

4 δαφνόφυλλα

μαυροπίπερο σε σπυριά

κύμινο και κανέλα

κόκκινο γλυκό πιπέρι

2 κουταλιές τοματοπελτές

Καθαρίζουμε τις πατάτες, τις πλένουμε και τις κόβουμε σε μεγάλα κομμάτια της αρεσκείας μας. Καθαρίζουμε τα κρεμμύδια και τα σκόρδα και τα πλένουμε. Τα μεν κρεμμύδια τα ψιλοκόβουμε και τα δε σκόρδα τα κόβουμε σε φέτες. Βάζουμε στην κατσαρόλα το λάδι και τα κρεμμύδια και τα σοτάρουμε σε σιγανή φωτιά, ώσπου να ροδίσουν ελαφρώς.

Βάζουμε στη ρηχή κατσαρόλα μας τις πατάτες και ανακατεύουμε δυο με τρεις φορές όλα μαζί, πατάτες και κρεμμύδια. Προσθέτουμε τόσο νερό ώστε να σκεπαστούν οι πατάτες και ρίχνουμε τα δαφνόφυλλα, το μαυροπίπερο, το αλάτι και δυναμώνουμε τη φωτιά. Έπειτα από τριάντα λεπτά βρασμού προσθέτουμε τα υπόλοιπα μπαχαρικά και τον τοματοπολτέ αραιωμένο σε νερό. Ανακατεύουμε καλά και χαμηλώνουμε τη φωτιά στο μισό.

Ύστερα από ένα τέταρτο της ώρας, χαμηλώνουμε ακόμη περισσότερο τη φωτιά στο τέταρτο και κουνάμε την κατσαρόλα. ΠΡΟΣΟΧΗ! Δεν ανακατεύουμε με κουτάλα το φαγητό μας, διότι ήδη έχουν αρχίσει να χυλώνουν οι πατάτες μας. Μετά από δεκαπέντε λεπτά το φαγητό μας είναι έτοιμο και το κατεβάζουμε από τη φωτιά.