Η σημασία του Αγίου Πνεύματος

Το Άγιο Πνεύμα ως πρόσωπο της Αγίας Τριάδος

«Το σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον»

Στη βιβλική και πατερική Θεολογία η Ανάληψη του Χριστού συνδέεται άρρηκτα με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος. Η έλευση του Παρακλήτου είναι σαφές ότι αποτελεί οργανική συνέχεια του επίγειου έργου του Χριστού και συμπεριλαμβάνεται στα σωτήρια αποτελέσματα της ένσαρκης οικονομίας του Θεανθρώπου. Αν ο Χριστός με την προσαγωγή της ανθρώπινης φύσης στο Θεό και Πατέρα, περατώνει το έργο της οικονομίας του, αυτό δεν σημαίνει ότι παύει να ενεργεί και να έλκει τις ιδιαίτερες ανθρώπινες υποστάσεις εκεί όπου αυτός εισήλθε ως Πρόδρομος.

Ο αναληφθείς και καθεζόμενος στα δεξιά του Θεού και Πατρός αναδεικνύεται «κοινωνός και κατά το ανθρώπινον» της αποστολής του Αγίου Πνεύματος. Η θεωμένη ανθρωπότητα του Χριστού κοινωνεί πλήρως στην τριαδική ευδοκία, ώστε συνεργεί με τον Πατέρα στην αποστολή του Πνεύματος. Αλλά και το ίδιο το Πνεύμα έρχεται στην Εκκλησία «αυτοβούλως» ως ομότιμο πρόσωπο.

Η οργανική αυτή αλληλουχία της Ανάληψης με την Πεντηκοστή, ενώ δηλώνει ότι η έλευση του Πνεύματος συνδέεται και είναι αχώριστη από το έργο του Χριστού, ταυτόχρονα συνιστά μια θεοφάνεια του Αγίου Πνεύματος. Πράγματι, η παρουσία του Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή ανακεφαλαιώνει τη σωτηριώδη οικονομία, διότι κατ’ αυτόν τον τρόπο αποκαλύπτεται πλήρως το μυστήριο της Αγίας Τριάδος ως μυστήριο της Σωτηρίας.

Οι πύρινες γλώσσες

Το Άγιο Πνεύμα έρχεται ως «κύριο» και φανερώνεται ως ιδιαίτερη υπόσταση με την κάθοδό του με τη μορφή των πύρινων γλωσσών. Αν ο ενανθρωπήσας Υιός κατά την πραγματοποίηση της ευδοκίας του Πατέρα του αναφαίνεται ως το κέντρο και ο σκοπός της ένωσης κτιστού και ακτίστου από τη δημιουργία του κόσμου, αυτό γίνεται δια μέσου της αδιάκοπης συνέργιας του Αγίου Πνεύματος. Η δράση του Αγίου Πνεύματος, αχώριστη από το έργο του Υιού, καλύπτει εξαρχής ολόκληρο το πλαίσιο των σχέσεων Θεού, κόσμου και ανθρώπου και ασφαλώς δεν πρωτοεμφανίζεται στην Πεντηκοστή. Από τη δημιουργία του κόσμου και του Ανθρώπου έως τον Θεάνθρωπο Χριστό και την Εκκλησία, το έργο του Αγίου Πνεύματος αναπτύσσεται σε στάδια.

Ο κόσμος και ο Άνθρωπος κτίστηκαν εν Πνεύματι

Κατά την εκδήλωση της δημιουργικής πράξης του Θεού το Πνεύμα είναι παρόν και συνεργεί με τη ζωογόνο και τελειωτική ενέργειά του. Αν ο Πατέρας δια του Υιού κτίζει και αγιάζει, αυτό πραγματώνεται πάντοτε εν Πνεύματι. Η κτίση ολόκληρη λαμβάνει ύπαρξη εκ του μη όντος, συγκροτείται και συνέχεται από την πανταχού παρουσία του Θεού, η οποία εν Πνεύματι προάγει, συνέχει και πληροί τα πάντα. Ο φωτισμός, η τελείωση και η στερέωση των νοερών αγγέλων στη θεία ζωή προήλθε από την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος.

Η υπόλοιπη κτίση ως άλογη αναμένει τον άνθρωπο, προκειμένου να συνδεθεί και να γνωρίσει τον δημιουργό της, να μετάσχει τελειότερα στη ζωή του. Η πατερική θεολογία θεωρεί ότι το Άγιο Πνεύμα κατ’ εξοχήν Με τη δημιουργία του ανθρώπου, του οποίου η δισύνθετη φύση συνδέει τον αισθητό και τον νοερό κόσμο, η άλογη δημιουργία συμμετέχει και αυτή στη θεία ενέργεια και ζωή.

Ο Υιός και Λόγος του Θεού αυτοπροσώπως δημιουργεί τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσίν του, προσφέροντας ως «αρραβώνα» για την παραπέρα ανάπτυξη και τελείωσή του τη ζωτική θεία πνοή. Η ζωτική αυτή πνοή είναι η χάρη του Πνεύματος, η οποία εισάγεται στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, στη λογική ψυχή του, συναποτελώντας μαζί με το γήινο σώμα βασικό συστατικό της ανθρώπινης ύπαρξης.

Έχοντας επίγνωση της παρουσίας του εμφυσήματος αυτού του Πνεύματος, ο πρωτόπλαστος αναδεικνύεται το μοναδικό πλάσμα της δημιουργίας που έχει ιδιαίτερη και άμεση σχέση με τον Τριαδικό Θεό. Ο άνθρωπος ως ελεύθερη ύπαρξη, εικονίζοντας τον Λόγο του Θεού και συμπεριλαμβάνοντας την κτίση, οδηγείται με τη χάρη του Πνεύματος, το οποίο κατοικεί μέσα του, προς την τελείωση της σχέσης του με τον Θεό, προς την πλήρη και αδιάπτωτη ομοίωσή του με το θείο αρχέτυπό του.

Η δυναμική αυτή σχέση Θεού, κόσμου και ανθρώπου, την οποία ιερουργεί ο άνθρωπος με τη συνεργία του Αγίου Πνεύματος, διακόπτεται από την άστοχη απόφαση του πρώτου Αδάμ.

Το Άγιο Πνεύμα στην Παλαιά Διαθήκη

Ø Η Παλαιά Διαθήκη διηγείται τη σταδιακή εκδήλωση του σχεδίου του Θεού για τη σωτηρία και ανάκληση του Ανθρώπου μέσα από τη δραματική πορεία του λαού του Θεού στην ιστορία. Η δράση του Αγίου Πνεύματος κατευθύνει άλλοτε φανερά και άλλοτε μυστικά την περιπέτεια και διαδρομή του «περιούσιου λαού», ενεργώντας την εκδίπλωση του μυστηρίου της θείας οικονομίας στην κτίση και στην ιστορία.

Η μακρά σειρά των δικαίων από τον Σηθ έως την Παρθένο Μαρία, τα παράδοξα συμβάντα που συνοδεύουν και δίνουν νόημα στον ιστορία του Ισραήλ, η παροχή του Νόμου και των 10 εντολών, οι θείες επαγγελίες, κυρίως οι προφητείες και οι θεοφάνειες του άσαρκου Λόγου, αποτελούν εξαιρετικές μαρτυρίες της αδιάκοπης αποκαλυπτικής παρουσίας και δράσης του Αγίου Πνεύματος. Οι προφήτες εμπνεόμενοι από το Άγιο Πνεύμα κήρυξαν το μελλοντικό και απόκρυφο χριστολογικό γεγονός μέσα από τον λόγο και τα παράδοξα θεάματά τους.

Το Άγιο Πνεύμα στη Σύλληψη και Γέννηση του Ιησού 

Η χάρη του Αγίου Πνεύματος γίνεται ακόμη πιο έκδηλη και φανερή στη ζωή και στο έργο του τελευταίου προφήτη και πρόδρομου του Χριστού. Κυρίως όμως αποκαλύπτεται στη Θεοτόκο Μαρία, την οποία επισκέπτεται και προετοιμάζει για να διακονήσει το μυστήριο της ενανθρώπησης.

Το γεγονός ότι η Παναγία, εκπροσωπώντας το γένος των ανθρώπων, συναινεί ελεύθερα και δέχεται να υπηρετήσει το σχέδιο του Θεού, συνιστά έκφραση του ιδιαίτερου ρόλου του Αγίου Πνεύματος να φωτίζει και να κατευθύνει αβίαστα τα ενδότερα της ανθρώπινης ύπαρξης προς κοινωνία και συνάντηση με τον Θεό Λόγο. Η πλέον χαρακτηριστική πτυχή του έργου του Αγίου Πνεύματος αποτελεί το ίδιο το γεγονός του Χριστού.

Το Άγιο Πνεύμα από τη Βάπτιση του Χριστού έως τη Σταύρωσή του

Όλα τα επεισόδια της ζωής του Χριστού φανερώνουν το μυστικό της ταυτότητάς του σε μια ατμόσφαιρα έντονης παρουσίας και δράσης του Αγίου Πνεύματος. Η προσαγωγή του Ιησού στον Ναό, η αναγνώρισή του από τον δίκαιο Συμεών, η συνάντηση με την προφήτιδα Άννα, κυρίως όμως η βάπτιση στον Ιορδάνη ως φανέρωση της σχέσης του με τον Πατέρα και το Πνεύμα, η απόκρουση των πειρασμών στην έρημο, η διδασκαλία και τα θαύματα, όλα αυτά είναι γεγονότα κατ’ εξοχήν πνευματολογικά.

Μια πρόγευση της Βασιλείας και μάλιστα λίγο πριν το πάθος του Χριστού, λαμβάνουν οι μαθητές κατά τη μεταμόρφωση στο Θαβώρ. Η ανθρωπότητα του Ιησού πλημμυρίζει και ακτινοβολεί τη δόξα και το φως της θεότητας, ενώ το Πνεύμα ως φωτεινή νεφέλη συνεκλάμπει μαζί με του. Οι μαθητές του Χριστού με τη δύναμη του Πνεύματος μπορούν και βλέπουν με τα μεταμορφωμένα αισθητήριά τους την ένδοξη αυτή μεταμόρφωση της ανθρωπότητας.

Με όλα αυτά τα σημεία προσημαίνεται ο μεταμορφωτικός και εσχατολογικός ρόλος του Πνεύματος κατά την κοινωνία και μέθεξη των αγίων στο χριστολογικό γεγονός, δηλαδή στη συγκρότηση του Σώματος της Εκκλησίας και στη φανέρωση του μυστηρίου της Βασιλείας.

Στο γεγονός του Σταυρού το Άγιο Πνεύμα συμπαρίσταται τον Χριστό κατά τέτοιο τρόπο ώστε το σώμα του δεν χωρίζεται από τις άκτιστες ενέργειες του Πνεύματος, που το συγκροτούν και το συνέχουν εξαιτίας της υποστατικής ένωσης με τον Λόγο. Η εξίσου θεοϋπόστατη ψυχή του κατέρχεται ολόφωτη και παντοδύναμη στον Άδη, για να ζωοποιήσει τις ψυχές των απ’ αιώνος νεκρών.

Η Ανάσταση εν πνεύματι

Η Ανάσταση του Χριστού είναι επίσης πνευματική, όχι διότι αποτελεί ανεξάρτητο έργο του Αγίου Πνεύματος από το οποίο απουσιάζουν ο Πατέρας και ο Υιός, αλλά γιατί ακριβώς το Πνεύμα συνιστά τον κατ’ εξοχήν μεταδότη της κοινής τριαδικής ενέργειας προς την κτίση και την ανθρωπότητα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αναστημένος Χριστός ανανεώνει την επαγγελία του Πατρός για την αποστολή του Αγίου Πνεύματος και λίγο πριν την ανάληψή του, παρέχει εκ νέου το πνευματικό εμφύσημα, εγκαινιάζοντας εκείνο το αρχέγονο εμφύσημα κατά την αρχική πλάση του ανθρώπου. Μετά την ολοκλήρωση της οικονομίας του Χριστού, όταν πραγματοποιήθηκαν όλα όσα ήταν απαραίτητα για την ετοιμασία της σωτηρίας, μία νέα περίοδος αρχίζει στο έργο του Αγίου Πνεύματος.

Η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος

Η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στην Πεντηκοστή αποτέλεσε το βάπτισμα και το συστατικό γεγονός της Εκκλησίας ως χαρισματική επέκταση του χριστολογικού μυστηρίου προς σύμπασα την ανθρωπότητα. Η διαρκής και μόνιμη παρουσία του Παρακλήτου καθιστά την κοινότητα της Εκκλησίας έναν οργανισμό που ζει και αναπτύσσεται με τη χάρη του Χριστού μέσα στην κτίση και στην ιστορία.

Αν η ενανθρώπηση κατέδειξε τον Χριστό Πνευματοφόρο, το έργο του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία δεν συνίσταται στην αποκάλυψη του ιδιαίτερου προσώπου του, αλλά στη διηνεκή φανέρωση του Χριστού. Το Άγιο Πνεύμα μολονότι δεν ενανθρώπησε, με την ασώματη παρουσία και δράση του ενεργοποιεί τον δυναμισμό της οικονομίας του Χριστού προς την υπόλοιπη ανθρωπότητα.

Η κάθοδος του Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή έγινε η απαρχή μιας αδιάκοπης σειράς επιφοιτήσεων, που ενεργοποιούν και μεταδίδουν το μοναδικό γεγονός του Χριστού μέσα στην κοινότητα της Εκκλησίας. Στη δράση και ενέργεια του Αγίου Πνεύματος θεμελιώνονται τα μυστήρια της Εκκλησίας, με τα οποία πραγματώνεται η ενσωμάτωση των ιδιαίτερων ανθρώπινων υποστάσεων στην κοινωνία και ενότητα του μοναδικού σώματος του Χριστού.

Το Βάπτισμα και η Θεία Ευχαριστία είναι οι τρόποι με τους οποίους η ζωή του Χριστού, που είναι η ίδια η ζωή του Πνεύματος, μεταδίδεται χαρισματικά προς τα μέλη του σώματός του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο Χριστός ως κεφαλή του σώματος όχι μόνο δεν τίθεται υπεράνω ή εκτός της Εκκλησίας, αλλά συνιστά ως Θεάνθρωπος την ίδια την υπόστασή της. Η Εκκλησία ως διαρκής Πεντηκοστή είναι η κοινότητα μέσα στην οποία η ποικιλία των χαρισμάτων δεν αντιστρατεύεται αλλά διακονεί λειτουργικά την ενότητα και την προκοπή του Σώματος.

Άλλωστε, το έργο του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία είναι πάντοτε έργο ενότητας με κέντρο τον Χριστό. Το Σώμα του Χριστού απαρτίζεται από το ένα Πνεύμα μονάχα εφόσον διαφυλάσσεται η κοινωνία των μελών προς το ένα Σώμα. Την πραγματικότητα αυτή επισημαίνει ο Μ. Αθανάσιος λέγοντας χαρακτηριστικά, «τό δέ Πνεῦμα ποτιζόμενοι, τόν Χριστόν πίνομεν», γιατί σύμφωνα με τον Παύλο, ο Χριστός είναι η πνευματική πέτρα, το ύδωρ το ζων, η πηγή του Πνεύματος προς την ανθρωπότητα. Έργο του Παρακλήτου μέσα στον χώρο και στον χρόνο είναι η υιοθεσία και η ένωση των πιστών με τον Χριστό, στο σώμα του, δηλαδή στην Εκκλησία.

Η γιορτή του Αγίου Πνεύματος φέτος είναι την Δευτέρα 21 Ιουνίου 2021.