Γιατί νιώθω συνέχεια τύψεις και ενοχές ή ντροπή για πράγματα που έκανα ή δεν έκανα;

Όσοι άνθρωποι έχουμε ακόμη καρδιά και συνείδηση συχνά νιώθουμε τύψεις, ενοχές και ντροπή. Πολλές φορές οι ψυχολόγοι εστιάζουν ιδιαίτερα στο να μας απαλλάξουν από συναισθήματα ντροπής, τύψεων και ενοχών. Και δυστυχώς συχνά αφαιρούν και τη μηχανή που παράγει αυτά τα συναισθήματα, τη συνείδηση. Ζούμε σε μια εποχή σύγχυσης που η ενοχικότητα συγχέεται με τις τύψεις και η ντροπή και με την ευθύνη για κάποιο κακό που έχει συμβεί. Όμως θα πρέπει να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους.  

Οι τύψεις είναι η συναισθηματική κατάσταση που βιώνουμε όταν έχουμε κάνει κακό και έχουμε βλάψει με τα λόγια ή τις πράξεις μας έναν ή περισσότερους ανθρώπους. Μιλάμε για έναν κακό το οποίο υφίσταται, είναι γεγονός αληθινό και έχει προκαλέσει αρνητικές συνέπειες σε έναν ή περισσότερους ανθρώπους. Τύψεις μπορεί να νοιώθει εκείνος που έδωσε μια ψευδή κατάθεση και καταδίκασε έναν αθώο, εκείνος που χτύπησε με το αυτοκίνητό του κάποιον και τον παράτησε αβοήθητο ή εκείνος που αφαίρεσε τη ζωή κάποιου. Οι τύψεις αφορούν ένα πραγματικό κακό στο οποίο ευθυνόμαστε απόλυτα και σίγουρα εμείς οι ίδιοι και τις συνέπειες που έχουν αυτές στα λόγια και τις πράξεις μας.

Οι ενοχές από την άλλη, δεν υπονοούν ότι το άτομο που τις νοιώθει, έχει φταίξει και εκείνο υποχρεωτικά, ούτε ότι αυτό που έχει πράξει κάποιος είναι απαραίτητα και κακό. Η ενοχή δε συνδέεται πάντα με τη δική μας υπαιτιότητα, αλλά με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση που πολλές φορές διακατέχει το ενοχικό άτομο, αλλά και από το σύστημα αξιών που έχουμε και το οποίο συνδέεται με τον τρόπο που έχουμε μεγαλώσει αλλά και πόσο υγιής και συναισθηματικά επαρκής ήταν η σχέση με τους γονείς μας.

Η ενοχή συνήθως απορρέει από την πεποίθηση που έχει υιοθετηθεί από ένα άτομο ότι πρέπει να είναι πάντα διαθέσιμο και να δίνει τα πάντα για τους άλλους.

Η ενοχική συμπεριφορά απορρέει από την ανάγκη του ανθρώπου για αποδοχή από τους γονείς και το ενοχικό του περιβάλλον. Το συναίσθημα της ενοχής στα παιδιά διογκώνεται όταν εκείνα νιώθουν ότι δεν είναι ικανά για να ανταποκριθούν στις προσδοκίες τους. 

Αυτή λοιπόν είναι η ουσιώδης διαφορά της τύψης από την ενοχή. Οι τύψεις αφορούν ένα κακό που έχουμε διαπράξει και υφίσταται στην πραγματικότητα ενώ η ενοχή δε σημαίνει πάντα ότι η πράξη μας ήταν κακή.

‘Ένας «σύγχρονος» Άγιος, ο Άγιος Νεκτάριος ή Νεκτάριος Πενταπόλεως ή Νεκτάριος Αιγίνης ασχολήθηκε πολύ με τις ενοχές, τις τύψεις, την ντροπή, τη συγχώρεση και τη μετάνοια. Έλεγε ότι μια προσεκτική εξέταση του εαυτού μας μπορεί να αποβεί λυτρωτική και εφιστούσε την προσοχή στην «παγίδα» να κατακλυζόμαστε από αισθήματα ενοχής κάθε φορά που αναλογιζόμαστε τις αμαρτίες μας και την κατάντια μας.

Η κατάσταση αυτή της ενοχής δεν έχει σχέση με την αληθινή μετάνοια , αλλά μπορεί να οδηγήσει στην αίρεση, γιατί δηλώνει: 

α) φόβο για την επερχόμενη τιμωρία, από μέρους του Θεού (δηλαδή, τελικά, ο Θεός δεν είναι πατέρας που μας περιμένει με ανοιχτή την αγκαλιά, αλλά μόνον αδυσώπητος δικαστής και σκληρός τιμωρός), και

 β) αμαρτωλή έπαρση και εγωισμό («πώς είναι δυνατόν εγώ να έχω κάνει τέτοια αμαρτία…!»).

Ο άνθρωπος που αισθάνεται τύψεις και ενοχές, μάλλον δύσκολα μπορεί να δεχτεί το έλεος του Θεού. Και τότε ζητάει εξιλεωτικές τιμωρίες.

Ο άσωτος της παραβολής , συναισθανόμενος την κατάστασή του, δεν αισθάνεται ενοχή, αλλά λύπη.

Λύπη για την κατάστασή του∙ λύπη γιατί έθλιψε τον πατέρα του και δεν στάθηκε άξιος της αγάπης του. Γνωρίζει πως ο πατέρας του συνεχίζει να τον αγαπάει. Έχει τη βεβαιότητα ότι θα τον ξαναδεί γι’ αυτό και παίρνει την απόφαση να επιστρέψει.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχουν αρκετοί Άγιοι προστάτες για τους δικαζόμενους:

Αγία Βαρβάρα: 4 Δεκεμβρίου. 

Προστατεύει τους φυλακισμένους. Ο Διόσκορος, όταν έμαθε ότι η κόρη του είναι Χριστιανή, εκνευρισμένος διέταξε τον αυστηρό περιορισμό Της. Η Βαρβάρα όμως κατόρθωσε και δραπέτευσε. Ο πατέρας της τότε εξαπέλυσε άγριο κυνηγητό μέσα στις σπηλιές και τα δάση, όπου κρυβόταν η κόρη του. Τελικά, κατόρθωσε και τη συνέλαβε. Ο άσπλαχνος ειδωλολάτρης πατέρας, παρέδωσε την κόρη του στον ηγεμόνα Μαρκιανό. Αυτός, αφού δεν κατόρθωσε με δελεαστικούς τρόπους να αλλάξει την πίστη Της, διέταξε και τη μαστίγωσαν ανελέητα. Κατόπιν τη φυλάκισε, αλλά μέσα εκεί ο Θεός θεράπευσε τις πληγές της Βαρβάρας και ενίσχυσε το θάρρος Της. Τότε ο ηγεμόνας θέλησε να τη διαπομπεύσει δημόσια γυμνή. Αλλά ενώ έβγαζαν τα ρούχα Της, άλλα ωραιότερα εμφανίζονταν στο σώμα Της. Ο ηγεμόνας βλέποντας το θαύμα, διέταξε να αποκεφαλισθεί. Χωρίς καθυστέρηση, ο ίδιος ο πατέρας Της, ανέλαβε και την αποκεφάλισε. Την στιγμή όμως που είχε αποτελειώσει το έγκλημά του, έπεσε νεκρός χτυπημένος από κεραυνό κατά θεία δίκη.

Άγιος Ελευθέριος: 15 Δεκεμβρίου. Ελευθερώνει τους αιχμαλώτους και τους φυλακισμένους. Μαρτύρησε τον 2ο αιώνα αφού είχε λάβει χριστιανική αγωγή από την μητέρα του Ανθία. Σε νεαρή ηλικία, 20 ετών, χειροτονήθηκε Επίσκοπος Ιλλυρικού και έκανε πλούσιο ιεραποστολικό έργο. Αργότερα συνελήφθη, βασανίσθηκε και αποκεφαλίσθηκε.

Άγιος Ιωάννης ο Ρώσος: 2 Ιουνίου. Προστατεύει τους αιχμαλώτους πολέμου. Ο Όσιος Ιωάννης όταν έφθασε σε νόμιμη ηλικία στρατεύθηκε. Έλαβε μέρος στον πόλεμο εναντίον των Τούρκων και συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Τατάρους. Οι Τάταροι τον πούλησαν σε έναν Οθωμανό αξιωματικό Ίππαρχο και ποτέ δεν άλλαξε την πίστη Του.

Ο Ιωάννης, έχοντας την σοφία που δίνει ο Θεός σε εκείνους που τον αγαπούν, έκανε υπομονή στη δουλεία και στην κακομεταχείρηση του αφέντη Του καθώς και στις ύβρεις και τα πειράγματα των Οθωμανών, οι οποίοι τον φώναζαν «κιαφίρη», δηλαδή άπιστο. Στον αφέντη Του και σε όσους τον παρακινούσαν να αρνηθεί την πίστη Του, αποκρινόταν ότι προτιμούσε να πεθάνει, παρά να πέσει σε τέτοια φοβερή αμαρτία. Ο Θεός, βλέποντας την πίστη Του και ακούγοντας την ομολογία Του, μαλάκωσε τη σκληρή καρδιά του αγά και με τον καιρό τον συμπάθησε, σε αυτό συνήργησε και η μεγάλη ταπείνωση όπου στόλιζε τον Ιωάννη.

Έμεινε, λοιπόν, ήσυχος ο μακάριος Ιωάννης από τις υποσχέσεις και τις απειλές του Οθωμανού κυρίου Του, ο οποίος τον είχε διορισμένο στον σταύλο του, για να φροντίζει τα ζώα του.

Άγιος Ονούφριος: 12 Ιουνίου. Προστατεύει τους δικαζόμενους. Ο Άγιος ζούσε πάνω από 70 χρόνια μόνος σε μια σπηλιά και εκεί τον βρήκε ο Άγιος Πανφούτιος ωχρό, γυμνό, με κάτασπρη μακριά γενειάδα. Ίσως γι΄ αυτό ο Άγιος προστατεύει αυτούς που δικάζονται, επειδή είναι χλομοί σαν αυτόν.

Πέτρος ο Απόστολος: 16 Ιανουαρίου, 29 Ιουνίου (προσκύνηση της αλυσίδας). Βοηθά στην ελευθέρωση κρατουμένων. Ο Απόστολος σε ένα από τα ταξίδια του συνελήφθη και φυλακίσθηκε. Το βράδυ ένας Άγγελος ήρθε στο κελί Του, κοίμισε τους φύλακες, έλυσε τις αλυσίδες που κρατούσαν δέσμιο τον Απόστολο, του άνοιξε τις πόρτες και τον ελευθέρωσε.